Sera gazı emisyonlarını azaltmak amacıyla ekonomik bir teşvik modeli olan karbon kredisi özel bir çalışma prensibine sahiptir. Her karbon kredisi 1 ton karbondioksiti temsil eder. Yine bu kredi modeli, sera gazlarının atmosfere salınımını azaltan ya da engelleyen faaliyetler bütünü olarak tanımlanır. Bireyler, firmalar ya da hükümetler tarafından satın alınabilen karbon kredisi, karbon ayak izlerinin dengelenmesi amacıyla kullanılır. Ayrıca karbon nötr hedefine ulaşmak için karbon kredisine ihtiyaç duyulmaktadır.

 

Ekol Çevre Karbon Sertifikası İçin İletişime Geçin

 

Bu ekonomi modelinin çalışma prensibinde karbon ticareti yapılır. Yani karbon piyasasında karbon kredi alınabilir ve satılabilir. Emisyon oranı belirli bir limite ulaşan firmalar bu piyasadan kredi satın alarak sınırları karşılamaya gidebilir. Haliyle şirketlerin emisyonları bu sayede azalırken çevresel projeler de teşvik edilmiş olur. Hükümetler tarafından kullanılabilen karbon kredisi ayrıca karbon nötr amacı olan birey ve şirketlerin de tercihleri arasındadır.

 

Karbon Kredisi Nedir ve Nasıl Oluşur?

 

Karbon kredisi, karbon emisyonlarını azaltmaya yönelik olarak verilen bir kredi türüdür. Bu kredinin oluşumu ise yine emisyonlarını azaltmak isteyen firma, birey ya da hükümetlere yöneliktir. Belirli bir miktardaki sera gazı emisyonun engellenmesi amaçlanan bu kredinin oluşum süreci aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır.

 

• Proje Geliştirme Aşaması: İlk olarak karbon kredisi oluşturulacak proje tanımlanmaktadır. Söz konusu projeler emisyonları dengeleme, engelleme ya da azaltma üzerine olmalıdır. Örnek olarak rüzgar ya da güneş enerjisi verimliliği projeleri ya da karbon depolama projeleri şeklinde sıralanabilir. Ormansızlaşmayı önleme, karbon tutma veya enerji verimliliği projeleri için de karbon kredisi verilir.
• Standartlar ve Sertifikasyon Süreci: Karbon kredisi, uluslararası olarak kabul gören standartlara göre geliştirilmelidir. Söz konusu standartlar bu kredinin güvenirliğini ve geçerliliğini sağlar. Yine bu standartlar VCS, CMD ve Gold Standart olarak sıralanır. Gold Standart, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine uyumlu olan projeleri desteklerken VCS, emisyon azaltma projelerine onay verir. Temiz Kalkınma Mekanizması CDM ise BM tarafından denetlenen bir kredi programıdır.

 

Sertifikasyon aşamasından önce proje doğrulanır. Bağımsız denetçiler tarafından doğrulanan bu projenin gerçekten karbon emisyonlarını engelleyip azalttığına bakılır. Daha sonra proje içerisinde ne kadar sera gazı engellendiğinin ya da azaltıldığının izlenmesi gerekir. İzlenen bu süreçler raporlanmakla beraber son aşamada teyit edilerek sertifikalandırılır.

 

• Kredi Ölçümü ve Hesaplama: Karbon kredilerinin ölçümü önemli bir süreçtir. İlk olarak proje başlatılmadan önce baz hat oluşturulur. Bu hat projeye başlamadan önceki emisyon miktarını belirlemektedir. Proje başladıktan sonra ise başvurulan yöntemlerle emisyonların ne kadar engellendiği ya da azaltıldığı hesaplanır. Yine bu aşamada baz hat ile proje sonrasında karşılaşılan emisyon arasındaki fark ortaya çıkarılır. Her 1 ton azaltılan CO2, 1 karbon kredisine eşittir.
• Kredi Kaydı: Sertifika alınacak karbon kredileri bir veri tabanına kayıt edilir. Bu işlem, kredinin izlenebilirliğini ve ticaretini sağlar. Kayıt defterini olması projenin şeffaflığını artırırken aynı kredinin birden çok kullanılmasını da engelleyecektir.
• Karbon Kredisinin Kullanımı ve Satılması: Uluslararası anlaşmalar ya da Hükümetler tarafından zorunlu tutulabilen karbon ticaretinde, emisyon sınırlarını aşmış olan şirketler karbon kredisi satın alır. Bu sayede emisyon sınırını karşılayabilir. Örnek olarak Paris Anlaşması ve Kyoto Protokolü gibi anlaşmalar bu kapsamda yürütülmeye devam edilmektedir. Ayrıca çevresel sorumluluğunu yerine getirmek isteyen birey ya da şirketler gönüllü olarak kredi satın alabilir. Bu kredi doğrudan ticaret platformlarında ya da borsalarda alım – satıma açıktır.
• Kredinin Dengelenmesi: Karbon Offset olarak adlandırılan bu aşamada bir şirket yıllık olarak 10 bin tona kadar CO2 emisyonu yapıyorsa ve 10.000 kredi satın alıyorsa, karbon ayak izini sıfırlamış sayılır. Bu durum karbonda nötr olma amacını da desteklemektedir.

 

Karbon Kredisi Çeşitleri

 

Karbon kredisi çeşitleri kullanıldıkları mekanizmaya, sektöre ve proje türüne göre farklılık gösterir. 1 ton karbondioksite eş değer olan her karbon kredisinin amacı, diğer sera gazlarının salınımını azaltmayı amaçlar. Ayrıca sera gazlarını atmosferden çekmeyi ve bu gazları engellemeyi hedefler.

 

Proje türüne göre karbon kredisi çeşitleri; Ormansızlaşmayı önleme kredisi, yenilenebilir enerji kredileri, enerji verimliliği kredisi, hayvancılık ve tarım proje kredileri, metan yakalama ve atık yönetimi kredisi ile karbon tutma ve depolama kredisi olarak sıralanır.

 

• Karbon Tutma ve Depolama Kredileri: CCS kredisi olarak da bilinen bu karbon kredisi türünde sanayi tesislerinden çıkmakta olan karbondioksitin yakalanarak yer altına depolanması amaçlanır. Endüstriyel tesisler ve enerji santrallerinde kullanılan bu kredinin faydası, endüstriyel karbon emisyonlarını doğrudan azaltmasıdır.
• Tarım ve Hayvancılık Proje Kredileri: Entegre hayvancılık sistemlerini ve sürdürülebilir tarım sistemlerini teşvik eden projeler için verilir. Bu sayede toprağın karbon depolama kapasitesinin artırılması amaçlanır.
• Metan Yakalama ve Atık Yönetimi Kredisi: Atık su arıtma tesisleri ve çöplüklerden çıkan metan gazı ve diğer gazların yakalanarak enerji üretiminde kullanılması amacıyla uygulanan projeler için verilir. Çöp sahaları ve atık yönetim tesislerinde kullanılır. Faydası ise metan gibi güçlü sera gazlarının salınımını engellemesidir.
• Enerji Verimliliği Kredileri: Enerjideki verimliliği artıran projelerin daha az enerji tüketmesini sağlayan bu kediler kamu alt yapısı, binalar, ulaşım ve endüstriyel tesislerde kullanılır. Daha az enerji tüketimini amaçlarken haliyle daha düşük emisyonu beraberinde getirir.
• Yenilenebilir Enerji Kredileri: Yenilenebilir enerji tesislerinin kurulum aşamasında kullanılabilen bu kredi, biyokütle, hidroelektrik, güneş ve rüzgar enerjisi projelerinde geçerlidir. Temiz enerji üretimini teşvik ederken enerji üretiminde fosil yakıt kullanımının azaltılması amaçlanır.
• Ormansızlaşmayı Önleme Kredisi: REDD+ kredisi olarak bilinen bu kredi türü, orman bozulmasını önleyerek atmosfere salınacak karbondioksitin engellenmesini amaçlayan projelerde geçerlidir. Karbon azaltımını desteklerken ormanların korunmasını da hedefler.

 

Mekanizmaya göre karbon kredisi çeşitlerine bakıldığında zorunlu ve gönüllü karbon kredileri karşımıza çıkmaktadır. Gönüllü karbon kredisi, şirketler ya da bireyler tarafından satın alınabilir. Çevresel sorumluluğunu yerine getirmek isteyenlerin tercih ettiği gönüllü karbon kredisi, çevre bilinci aşılar. Ayrıca karbon dengelenmesini sağlarken çevreye karşı duyarlı olan tüm politikaları destekler.

 

Sera gazı türüne göre karbon kredisi çeşitleri ve açıklamaları aşağıdaki gibidir;

 

• Metan Kredisi: Karbondioksite göre çok daha güçlü olan metan gazı, ciddi bir sera etkisi yaratır. Metan kedisi de metan gazı emisyonlarının azaltılması amacıyla devreye alınan projeler için kullanılır. Genelde atık su arıtma tesisleri, çöplükler, tarım ve hayvancılıkta tercih edilir.
• Karbondioksit Kredisi: CO2 kredisi, karbondioksit emisyonlarını azaltmaya yöneliktir. İnşaat, ulaşım, enerji üretimi ve sanayi gibi alanlarda kullanılır. Bilindiği üzere karbondioksit en yoğun ve yaygın sera gazıdır ve iklim değişikliğiyle mücadelede kritik bir etkiye sahiptir.
• Azot Dioksit Kredisi: Metan ve karbondioksitten daha güçlü olan bu sera gazının emisyonlarını azaltmaya yönelik projeler için tercih edilir. Kimyasal üretim, gübre kullanımı ve tarımsal faaliyetlerde kullanılır.
• HFC Kredisi: Hidroflorokarbon, endüstriyel çözücüler ve soğutucularda kullanılan güçlü sera gazıdır. HFC emisyonlarının azaltılmasına yönelik projelerde tercih edilir.

 

Sıralanan bu karbon kredisi çeşitleri dışında toprak karbon kredisi ve mavi karbon kredileri de bulunur. Mavi karbon kredisi, deniz otları ve okyanuslar ile kıyı ekosistemlerini korumaya yönelik projeler içindir. Deniz habitatlarının iyileştirilmesi amacıyla kullanılırken deniz ekosistemleri bu sayede korunur ve karbon tutma kapasiteleri artırılabilir. Toprak karbon kredisi ise toprağın karbon depolama kapasitesini artırmaya yönelik tarımsal uygulamalarda tercih edilir.

 

Karbon Kredisi Projeleri ve Etkileri

 

Karbon kredisinin etkileri sosyal, ekonomik ve çevresel olarak incelenir. Söz konusu etkiler, kredi kapsamında yer alan projelerin sürdürülebilir kalkınmayı destekleme ve küresel ısınmayı yavaşlatma gibi uygulamaları teşvik etme amacı vardır. Karbon kredisi projeleri ise şu şekilde sıralanır;

 

• Orman koruma ve ağaçlandırma projeleri
• Yenilenebilir enerji projeleri
• Atık yönetimi projeleri
• Metan yakalama projeleri
• Sürdürülebilir tarım ve toprak karbon projeleri
• Temiz pişirme teknolojileri projeleri
• Ulaşımda karbon azaltma projeleri
• Biyoenerji projeleri
• Sanayi projeleri

 

Bu kapsamda enerji verimliliği projeleri kapsamında binaların yatılım sistemlerinin geliştirilmesi, enerji tasarruflu aydınlatma sistemlerinin kullanımı gibi projeler örneklendirilir. Yenilenebilir enerji projelerinde rüzgar enerjisi çiftlikleri, güneş panelleriyle enerji üretimi gibi örnekler verilebilir.

 

Karbon kredisi etkilerinden olan çevresel etkiler;

 

• Sera gazı emisyonlarının azaltılmasını teşvik eder.
• Doğal kaynakların korunmasını destekler. Bu sayede biyolojik çeşitlilik korunurken su kaynakları da iyileştirilir.
• Karbon tutma ve depolama sayesinde atmosferdeki karbon emisyonu azaltılabilir.
• Yenilenebilir enerji kaynakları kullanılarak fosil yakıt kullanımı azaltılır. Bu sayede hava kirliliği azalırken çevre dostu enerji üretimi de teşvik edilir.

 

Karbon kredisinin ekonomik etkileri;

 

• Yeni iş olanakları sağlanır. Küresel ve yerel ekonomilerde istihdam artar.
• Yeşil ekonomiye katkı sağlanır. Çünkü çevreye duyarlı şirketler karbon ayak izini dengelemeye başlar.
• Enerji tasarrufu sağlanır. İşletmelerin rekabet gücü, enerji maliyetlerinin düşmesiyle artar. Ayrıca uzun vadede mali tasarrufu beraberinde getirir.
• Karbon kredisi ticareti yaygınlaşır. Bu sayede emisyon hedefine ulaşamayan şirketler için dengeleme mekanizması söz konusu olacaktır.

 

Karbon kredisinin sosyal etkileri;

 

• Adil geçim kaynakları artar. Yerel halkların haklarına saygı duyulur. Bu durum genelde orman koruma projeleri için geçerlidir.
• Çevre bilinci artar. Sürdürülebilirlik kültürü yaygınlaşır.
• Sağlık koşulları iyileşir. Hava kalitesinin iyileşmesi demek özellikle solunum yolu hastalıklarına karşı tedbir anlamına gelir.
• Yerel ekonomi güçlenir. Kırsal kalkınmaya katkı sağlanır.

 

Karbon Kredisi ve Türkiye

 

Türkiye son yıllarda iklim değişikliği ile kapsamlı bir mücadele içerisindedir. Bu yüzden karbon kredisi de her zaman gündeme gelmeye devam etmektedir. İklim değişikliği politikaları kapsamında 2015 yılında Paris İklim Anlaşmasını imzalayan Türkiye ayrıca 2030 yılına kadar sera gazı emisyonlarını Ulusal Katkı Beyanı ile azaltmayı taahhüt etmiştir. Söz konusu hedef, sanayileşme ve ekonomik büyüme gibi hedefler doğrultusunda belirlenmiştir.

 

Ülkemizde henüz netleşmiş bir karbon kredisi piyasası bulunmamaktadır. Ancak gönüllü karbon piyasasında aktif olarak yerini almıştır. Bununla birlikte yenilenebilir enerji verimliliği projelerinde yer almayı sürdürmektedir. Zorunlu karbon piyasasına yönelik çalışmalar da 2021 yılında onaylanan Paris Anlaşması ile beraber başlamıştır.

 

Karbon Denkleştirme (OFFSET) Kavramı Nedir?

 

Karbon denkleştirme, kuruluşların, şirketlerin ya da bireylerin faaliyetlerinden kaynaklı sera gazı emisyonlarını dengelemek için farklı bir yerde emisyon azaltan projelere yatırım yapılmasıdır. Bu süreçte emisyonları tamamen ortadan kaldırmak da amaçlanır.

 

Karbon denkleştirme (Offset) çalışma prensibi;  bir kuruluş ya da bir kişinin karbon izini azaltmak amacıyla mümkün olan adımların atılsa bile birtakım emisyonlardan kaçınmak mümkün değildir. Tam da bu noktada karbon denkleştirme projelerine gerekli olan yatırımın yapılması ile emisyonları dengede tutmak mümkün olabilir.

 

Çalışma şekli olarak karbon izi ayaklama süreci ilk aşamadır. Bu süreçte üretim süreçleri, enerji tüketimi, ulaşım ve diğer faaliyetlerden dolayı ortaya çıkan sera gazı emisyonları belirlenir. Daha sonra karbon ayak izini en düşük seviyeye indirmek amacıyla enerji verimliliğini sağlanması esas alınır. Burada yenilenebilir enerjiye geçiş yapılması tavsiye edilir. Son aşamada ise kalan emisyonlar, karbon denkleştirme projelerine yapılan yatırımlarla beraber dengede tutulur. Genelde karbon kredisi satın alarak bu süreç yönetilir.

 

Karbon Kredisi Nasıl Alınır?

 

Karbon kredisi her geçen gün popüler hale gelmektedir. Genelde projelere yatırım yapılmak şartıyla verilen sertifikalar aracılığıyla karbon kredisi alınmaktadır. Aşamalar ise şu şekildedir;

 

• Karbon Ayak İzi Hesaplanır: Kredi almadan önceki ilk adım, karbon ayak izinin hesaplanmasıdır. İşletmenizin ya da faaliyetlerinizin karbon izi hesaplanırken çevrimiçi hesaplayıcılardan yararlanılabilir.
• Karbon Kredisi Satıcıları ve Pazarları Araştırılır: Günümüzde karbon kredisi satan pek çok platform ve kuruluş yer alıyor. Bu kuruluşlar karbon denkleştirme projeleri üzerinden üretilen karbon kredileri sunmaya devam ediyor. Karbon kredisi satan gönüllü platformlar Gold Standart, Climate Action Reserve ve Verified Carbon Standard şeklinde sıralanabilir.
• Karbon Kredisi Projesi Seçilir: Sera gazı emisyonlarını tamamen ortadan kaldıran ya da azaltan bir karbon projesi seçilir. Bu projeler sürdürülebilir tarım ve toprak, atık yönetimi, biyogaz projeleri, ağaçlandırma ve orman koruma projeleri ile yenilenebilir enerji projeleri olarak sıralanabilir.
• Sertifikalar ve Standartlar Kontrol Edilir: Söz konusu kedilerin uluslararası kabul gören standartlara uygun olup olmadığına bakılır.
• Satın Alma: Çevrimiçi olarak gerçekleştirilen karbon kredisi satın alma sürecinde satışın yapıldığı platforma kayıt olunur. Daha sonra karbon kredisi tutarı seçilir. Ödeme yapıldıktan sonra sertifika alınır ve projeye katkınız doğrulanır.