Bitki kalıntılarının nemli ortamlarda ya da su altında belirli oranda çürümesiyle oluşan maddeye Turba denir. Sulak alanlarda ve bataklıklarda bulunan bu maddenin içeriğinde tamamen bozulmamış bitki dokuları vardır. Bu nedenle karbon açısından zengindir. Çok uzun yıllar boyunca bataklıklardaki bitkilerin çürümesiyle meydana gelen bu maddenin tam olarak ayrışmadığı bilinir.

 

Enerji üretmek amacıyla da kullanılabilen Turba, tarım ve bahçecilik aktivitelerinde tercih edilir. Toprakları iyileştirmek amacıyla tercih edildiğinde bitki köklerinin gelişimini destekler ve su tutma kapasitesini de artırır. Bu yüzden karbon deposu olarak turba bataklıklarının her zaman önemli olduğu söylenebilir. Ek olarak iklim değişikliğiyle mücadelede önemli bir yere sahiptir.

 

Yüzeye yakın tabaklarda bulunan bu madde kolay çıkarılabilir ve az maliyetlidir. Ayrıca Turba yataklarının fazla olduğu ülkelerde yerel bir enerji kaynağı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Dışa bağımlılığı azaltması ve enerji maliyetlerini düşürmesi, en önemli kullanım avantajları arasındadır. Fakat Turba kömürünün düşük enerji yoğunluğuna sahip olduğu bilinir. Diğer kömür çeşitleriyle karşılaştırıldığı zaman enerji üretmek için daha fazla turba kömürü yakmak gerekir.

 

Turba Kömürü Ne İşe Yarar?

 

Yüzeye yakın tabaklarda bulunan bu madde kolay çıkarılabilir ve az maliyetlidir. Ayrıca Turba yataklarının fazla olduğu ülkelerde yerel bir enerji kaynağı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Dışa bağımlılığı azaltması ve enerji maliyetlerini düşürmesi, en önemli kullanım avantajları arasındadır. Fakat Turba kömürünün düşük enerji yoğunluğuna sahip olduğu bilinir. Diğer kömür çeşitleriyle karşılaştırıldığı zaman enerji üretmek için daha fazla turba kömürü yakmak gerekir. Öte yandan turba bataklıkları çok büyük karbon deposudur. Bataklıkların çıkarılması sonucu karbon salınımı artırabilir ve sera gazı emisyonlarına katkıda bulunabilir. Son olarak turba maddesi çıkarılırken sulak alanların ekosistemi bozulabilir. Bu durum yaban hayatı ve bitki örtüsü üzerinde de olumsuz etki bırakır.

 

Turba kömürü birçok sektörde tercih edilir. Bitki kalıntılarının sular altında kısmi çürümesiyle meydana gelen bu madde zamanla kömürleşir ve düşük dereceli bir fosil yakıta dönüşür. Farklı endüstriyel uygulamalarda kullanılmakla beraber tüm detaylar aşağıda paylaşılmıştır.

 

Turba kömürünün yakılması diğer fosil yakıtlarla karşılaştırıldığında daha az miktarda atmosfere karbon yaydığı bilinir. Fakat çevresel etkilerinin söz konusu olduğu unutulmamalıdır. Çok önemli karbon yutakları olan turba bataklıkları yakıldığında ve çıkarıldığında karbon serbest kalmaktadır. Bu durum atmosferdeki sera gazı miktarını artırmaktadır. Haliyle turba kömürünün günümüzdeki kullanımına dair tartışmalar devam etmektedir.

 

Alternatif olarak tıbbi uygulamalarda tercih edilmektedir. Bataklık turbasının antiseptik özelliklere sahip olduğu bilinmekle beraber bazı cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılır. Ayrıca Turba bataklıkları karbon tutma kapasitelerinin artırılması amacıyla korunmaya devam edilmektedir. Yani ekolojik restorasyon açısından önemli bir yere sahiptir.

 

Turba kömürü kimyasal işlemlerden geçerek bazı ham maddelerin üretiminde yer alabilir. Aktif karbon üretiminde de bu kömüre ihtiyaç vardır. Endüstride hava filtreleme, su arıtma ve farklı kimyasal işlemlerde turba kömürü kullanılmaktadır.

 

Bu kömür bahçecilik ve tarımda da tercih ediliyor. Toprakların su tutma kapasitesini artırmakla beraber bitkilerin büyümesine destek olan turba kömürü, toprak düzenleyici olarak tanımlanmıştır. Yani saf turba bu işlevi sağlarken, turba kömürü topraklarda nadiren tercih edilir. İçeriğinde ciddi oranda organik madde bulunduğu için bazı tarımsal faaliyetlerde yararlı olabileceği düşünülür.

 

Turba kömürü endüstriyel ve evsel ısıtma sistemlerinde tercih edilebilir. Endüstriyel kazan ve fırınlarda ısıtma için kullanılırken evsel ısıtmalarda tarihsel süreçte yer almıştır. Finlandiya ve İrlanda gibi ülkelerde uzun bir süre geleneksel ev ısıtma yöntemi olarak karşımıza çıkmıştır.

 

Turba kömürü bazı bölgelerde elektrik üretimi amacıyla tercih edilir. Yani termik santrallerde elektrik üretmek için yakıt olarak kullanılmaktadır. Bu kömür yakıldığında ortaya bir ısı çıkar. Isı daha sonra suyu buhara çevirir ve buhar sayesinde elektrik üretimi gerçekleştiren türbinler çalışmaya başlar. Düşük enerji ve karbon içeriği sebebiyle yüksek kalorili kömürler kadar verimli olmasa da Rusya ve çevre ülkelerde turba yatakları yaygındır. Bu yüzden enerji ve ısıtma gibi ihtiyaçların karşılanmasında tercih edilmektedir.

 

Turba Kömürü Türkiye’de Nerelerde Bulunur?

 

Ülkemizde turba kömürü bataklık ve sulak alanlarda bulunur. Ayrıca turba yatakları daha çok sulak, sazlık ve bataklık gibi alanların olduğu yerlerde karşımıza çıkar. Linyit ve kömür kadar önemli olmasa da aşağıdaki bölge ve şehirlerde turba oluşumu söz konusudur.

 

• Göller Yöresi: Antalya, Isparta ve Burdur üçgeninde yer alan kısımda turba yatakları mevcuttur. Ayrıca buradaki bataklık ve göllerin de turba oluşumunu desteklediği bilinir.
• Akdeniz Bölgesi: Bu bölgede turba yatakları azdır. Nedeni ise kurak ve sıcak iklimidir. Fakat Burdur Gölü ve çevresindeki sulak alanlarda az da olsa turba yataklarına rastlanmıştır.
• İç Anadolu Bölgesi: Ülkemizin diğer bölgelerine göre daha kurak olan İç Anadolu, turba yataklarının oluşumu için elverişli değildir. Fakat Konya’daki sulak ve bataklık alanlarda turba oluşumuna rastlandığı biliniyor.
• Doğu Anadolu Bölgesi: Sınırlı olarak turba kömürüne rastlanan Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Erzurum Ovası bu sürece örnek gösterilebilir.
• Ege Bölgesi: Bu bölgede turba oluşumuna elverişli alanlar vardır. Kıyı şeridine yakın olan sulak alanlardan olan İzmir ve çevresi ile Muğla’nın Dalyan bölgesindeki deltalarda görülür.
• Marmara: Marmara bölgesinde turba yatakları mevcuttur. Göl çevreleri ve bataklıkların yer aldığı Büyükçekmece ve Manyas Gölü ile çevresinde turba yatakları yer almaktadır.
• Karadeniz: Trabzon Çaykara ilçesi çevresi ve Rize İkizdere bölgesinde turba yatakları keşfedilmiştir. Aslında bu bölge turba yatakları bakımından en zengin alandır. Çünkü yoğun yağış alan Karadeniz bölgesinde sulak alanlar boldur.

 

Turba Kömürünün Özellikleri

 

Turba kömürü fiziksel ve kimyasal olarak bazı özelliklere sahiptir. Ayrıca yanma ve çevresel özellikler bakımından da ele alınmalıdır. İlk olarak nemli alanlarda ve su altındaki bitki kalıntılarının çürümesiyle oluşan turba maddesi organik bir üründür. Antrasit, taş kömürü ve linyit gibi yüksek dereceli kömürlerin bir önceki aşaması olarak bilinir. Enerji yoğunluğu bu yüzden düşüktür.

 

Turba kömürünün kimyasal özelliklerine baktığımızda, karbon oranının çok düşük olduğu görülmektedir. %45 ile %60 arasında değişen karbon içeriği nedeniyle diğer kömür türlerine göre enerji verimliliğe de düşük olmaktadır. Aynı durum kükürt oranı için de geçerlidir. Her bölgede içeriğindeki kükürt oranı farklı olsa da bu sebepten dolayı çevresel avantajlar sağladığı söylenebilir. Son olarak turba kömürünün yüksek uçucu madde oranına sahip olduğu unutulmamalıdır. Bu oran ortalama %50 ile %60 arasındadır. Bu özelliği, yanma sırasında daha çok gaz salındığı ve duman çıkardığını göstermektedir. Kömürün son kimyasal özelliği ise kuru ve nemli bazda kalorifik değerinin düşük olmasıdır. Kuru bazda kalorifik değeri en düşük 15.000 kj/kg olan kömürün nemli bazdaki değeri ise minimum 6.000 kj/kg olarak açığa çıkar. Bu da düşük bir enerji verimliliği olduğunu gösterir.

 

Kömürün bazı fiziksel özellikleri de bulunuyor. İlk olarak düşük yoğunluklu olan turba kömürü, kömürleşmenin bir sonraki aşamalarına göre hafif yapıdadır. Yoğunluğu ise ortalama 0,3 ile 1,1 g/cm küp arasında değişmektedir. Siyah ve koyu kahverengi arasında değişen renklere sahip olan turba kömürü lifli ve gözenekli bir yapıdadır. En belirgin özelliği ise nem oranıdır. Bu kapsamda yüksek bir orana sahip olan kömürün su oranı %90’a kadar ulaşabilir. Nem oranı yüksek olduğu için yakıldıktan sonra verimi düşmekte ve yoğun bir duman çıkarmaktadır. Son olarak gözenekli bir yapıda olan turba kömürü, içeriğinde çok sayıda hava boşluğu barındırır.

 

Turba kömürü uçucu madde ve yüksek orandaki nem sebebiyle yanma sırasında yüksek miktarda gaz açığa çıkarır. Haliyle kirli bir yanma sürecinin olduğunu söylenebilir. Yine yüksek nem oranı nedeniyle zor yanan turba kömürünün verimliliği düşüktür. İşlenmeden ya da kurutulmadan yakıldığı zaman verim elde edilmez. Yanmadan sonra kül miktarı %10 ile %30 arasındadır. Bu oran her bölgede farklı olabilir. Aslında kömürleşme sürecinin en erken aşaması olan turba bir süre sonra yüksek dereceli kömürlere dönüşebilmektedir. Fakat kömürleşme sürecinin milyonlarca yılı kapsayan doğal bir aşama olduğu bilinmelidir. İçeriğinde karbon dışında azot, hidrojen, oksijen ve organik bileşikler bulunur.

 

Turba kömürünün bazı çevresel özellikleri de bulunmaktadır. Kömürü yanması metan ve karbondioksit gibi sera gazlarının açığa çıkmasına sebep olur. Fakat verimi ve enerjisi düşük olduğunda her yanma başına açığa çıkan karbon miktarı diğer kömür çeşitlerine göre çok yüksektir. Karbon tutma kapasitesi bakımından ekolojik etkilere neden olan kömürün çıkarılması ve yakılması durumunda turba bataklıklarının karbonu depolama kapasitesini azaltır. Bu durum çevresel bozulmaların beraberinde getirir. Aslında yenilenebilir bir kaynak olarak kabul edilmediği için doğadaki yenilenme süreci çok uzun bir zamana yayılır.

 

Turbanın Kullanım Alanları

 

Doğal kaynak bakımından çok yönlü bir madde olan turbanın kullanım alanları yaygındır. Bahçecilik ve tarım başta olmak üzere enerji üretimi, çevresel ve ekolojik kullanım, sağlık ve tıbbi uygulamalar ile sanayi – endüstriyel kullanımlarda tercih edilmektedir. Ayrıca alternatif kullanım olarak bazı bitkisel dekoratif ürünlerde yer almaktadır.

 

Sağlık ve tıbbi uygulamalar hem modern hem de geleneksel uygulamaları içerir. Bu kapsamda turbanın antiseptik özelliğinden yararlanarak SPA ve çamur banyosu gibi aktivitelerde tercih edilebilir. Romatizmal hastalıklar ile artrit gibi problemlerin tedavisinde turba çamuru banyolarının rahatlatıcı etkisi olduğu söylenmektedir. Yine geleneksel olarak bazı cilt hastalıklarının tedavisinde karşımıza çıkan turbanın cilt yaralarını iyileştirmeye yardımcı olduğu bilinir.

 

Çevresel ve ekolojik kullanım özelliklerine baktığımızda karbon depolama, sulak alan restorasyonu ve erozyon kontrolünde tercih edildiği bilinmektedir.

 

• Erozyon Kontrolü: Toprak erozyonunun önlemek amacıyla kullanılabilir. Gözenekli bir yapıda olan bu madde toprağı sabitleyebildiği gibi suyun hızlı akmasını da engeller. Bu nedenle erozyonu kontrol altına alabilir.
• Sulak Alan Restorasyonu: Ekosistemler, turba bataklıklarının çıkarılması sonucu bozulmaktadır. Yine turba kullanılarak restorasyon çalışmaları yapılabilir. Ayrıca bu sayede biyolojik çeşitlilik korunabilir.
• Karbon Depolama: Turba yataklarının çok büyük karbon depolama yutakları olduğu biliniyor. Haliyle karbon depolama kapasitesi yüksektir. Bu nedenle bataklık alanların tahribinde ya da turbanın çıkarılması halinde içeriğindeki karbon doğrudan atmosfere salınır. Sonuç itibariyle iklim değişikliğini olumsuz yönde etkiler. Turba bataklıklarının restore edilerek korunması, olumsuz etkilerin azaltılmasına yardımcı olur.

 

Endüstriyel ve sanayi alanındaki kullanımı ısı yalıtımı, aktif karbon üretimi ve kimyasal ham madde üretimi şeklindedir. Kimyasal işlemlerden geçirilen turba maddesi aktif karbon üretiminde yerini almıştır. Hava temizleme ve su arıtma uygulamalarında kullanılan önemli bir malzemedir. Isı yalıtımında ise doğal bir yalıtım malzemesi olarak tercih edilebilir. Yapısı lifli olduğundan ısıyı güzel bir şekilde muhafaza etmektedir. Bu nedenle kırsal alanlarda uzun bir süre geleneksel yapı malzemesi şeklinde kullanılmıştır. Son olarak bazı kimya ve ilaç sanayisinde kimyasal ham madde üretimi için turba maddesinden yararlanılır.

 

Enerji üretiminde turba maddesi önemli bir yere sahiptir. Organik bir yapısı olmakla beraber biyogaz üretiminde turbadan faydalanılır. Ayrıca modern enerji sistemlerinde değerlendirilmektedir. Bazı termik santrallerde elektrik üretmek amacıyla kullanılan turba yakıldıktan sonra ısı enerjisi açığa çıkmaktadır. Bu enerji suyu buhara çevirir ve ardından elektrik üretimi gerçekleşir. Tarihsel süreçte evsel ısıtma yöntemi olarak da turbanın önemli olduğu unutulmamalıdır.

 

Turbanın en yaygın kullanım alanı bahçe ve tarım faaliyetleridir. Toprağı iyileştirdiği için pek çok bitkinin yetişmesine imkan tanır. Bu aşamada;

 

• Kompost Yapımı: Turba maddesi kompost malzemesi şeklinde tercih edilebilir. Bu sayede organik atıklar daha kolayca ayrışabilir.
• Saksı Toprağı: Saksı bitkileri için havalandırma ve su tutma gibi özellikler sunarken toprak karışımlarında tercih edilir.
• Fide Üretimi: Hem organik hem de hafif yapısı sebebiyle tohum yataklarında kullanılır. Bu süreç tohumların daha sağlıklı ve güvenle çimlenmesini sağlar.
• pH Düzenleyici: Turbanın asidik bir yapısı vardır. Bu da asitli topraklarda yetişen bitkiler için önemli bir avantajdır. Açelya ve yaban mersini gibi bitkilerin yetiştirilme sürecinde tercih edilir.
• Toprak Düzenleyici: Ağır killi içeriğe sahip olan topraklarda havalandırmayı artırmak için turba maddesi kullanılır. Ayrıca bitki kökleri bu madde sayesinde daha güzel gelişir. Çünkü bitkilerin sus tutma kapasitesi turba ile artırılabilir.

 

Turba Kömürü ve Bitkisi Aynı mı?

 

Birbiriyle ilişkili olan turba bitkisi ile turba kömürü aynı maddeyi tanımlamaz. Yani ikisi farklı terimlerdir. Ortak özelliği organik kökenli olmalarıdır.

 

Turba kömürü;

 

• Enerji üretiminde yakıt olarak kullanılabilir. Sıkışma ve çürüme süreci nedeniyle enerji verimliliği düşüktür. Sulak alanlarda çıkarılır.
• Organik bitki kalıntılarının bir süre sonra kısmen çürümesiyle oluşan fosil yakıt türüdür.

 

Turba bitkisi;

 

• Organik madde olarak birikmeye başlar. Yani çürüme aşamasında tam ayrışma söz konusu değildir.
• Turba yataklarında yaygın olarak yetişir.
• Turba bitkisi, saz ve yosun gibi bitkilerin genel ismidir. Nemli alanlarda ve genelde sulak alanların yakınlarında köklenir.